Ο Ναρκισσιστής γονιός

Ο ναρκισσιστής γονιός είναι εστιασμένος απόλυτα στον εαυτό του και τις δικές του ανάγκες. Τα παιδιά του μπορεί να τα βλέπει μόνο μέσα από αυτό το πρίσμα και όχι ως ξεχωριστές οντότητες. Η ανταπόκριση του σε αυτά είναι άκαμπτη και η «απαίτηση» είναι να είναι εκείνα ευέλικτα και προσαρμόσιμα στις δικές του ανάγκες, αφήνοντας τα με ένα τεράστιο εσωτερικό συναισθηματικό κενό, το οποίο είναι ακάλυπτο (Fjelstad & McBride, 2020). Ο ίδιος είναι ένα άτομο τραυματισμένο και ανασφαλές ή όπως θα λέγαμε προσωποκεντρικά, ένα άτομο που έχει μεγαλώσει με υπερβολικούς όρους αξίας, που τον έχουν κάνει να εστιάζει μόνο στο δικό του διαστρεβλωμένο συναίσθημα δημιουργώντας του υπερβολική ασυμφωνία που οδηγεί στην ψυχική διαταραχή (Wilkins, 2017). Αυτό όμως είναι κάτι που έχει ως επίπτωση στο παιδί, τον συναισθηματικό ακρωτηριασμό του.

Τα παιδιά που ζουν σε μια οικογένεια με έναν ναρκισσιστή γονιό γνωρίζουν αυτή την κατάσταση σαν τη μόνη πραγματικότητα και συχνά ταλαιπωρούνται πολύ στην πορεία τους για να κατανοήσουν την τοξικότητα που έχουν δεχτεί αλλά και για να μπορέσουν να διαχωριστούν και να αναπτυχθούν με έναν υγιή τρόπο, που συνήθως αυτό συμβαίνει με τη βοήθεια της θεραπείας. Πολύ συχνά μάλιστα, μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι έχοντας μεγαλώσει με αυτά τα δεδομένα έχουν έλξει πολλές παρόμοιες σχέσεις στη ζωή τους. Φίλοι, σύντροφοι ακόμα και εργοδότες με αυτή τη δυναμική, που τους είναι οικεία, αφού έχουν ανατραφεί ώστε να παρέχουν την απαραίτητη προσοχή και φροντίδα σε αυτού του είδους τη συμπεριφορά.

Ας δούμε όμως στην πράξη κάποιες από τις τοξικές συμπεριφορές που μπορεί να έχει ένας ναρκισσιστής γονιός στο παιδί του.

Μια από αυτές είναι η ΑΚΥΡΩΣΗ του παιδιού σε όλα τα επίπεδα. Ακυρώνονται οι ανάγκες του παιδιού, στις οποίες δεν αναγνωρίζεται πολλές φορές ούτε οι ύπαρξη τους ή σε άλλες περιπτώσεις είναι σε δεύτερο πλάνο,  γιατί οι ανάγκες του γονιού είναι πιο σημαντικές και σοβαρές. Εξίσου ακυρώνονται και τα συναισθήματα που θα εκφράσει το παιδί, ειδικά αν μέσα σε αυτά υπάρχουν παράπονα για τους ίδιους, όπου φυσικά θα τα αρνηθούν αλλά και θα παραποιήσουν την πραγματικότητα με στόχο τη χειραγώγηση σε σχέση με αυτό που νιώθουν ότι τους απειλεί εκείνη τη στιγμή. Πολλές φορές στα πλαίσια αυτής της χειραγώγησης θα προσπαθήσουν να προσεγγίσουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, στρέφοντας τα εναντίων του παιδιού που «απειλεί» το Εγώ τους.

Κάτι που χαρακτηρίζει το ναρκισσιστή γονιό είναι η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ που νιώθει απέναντι στο παιδί και πολύ συχνά αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να εξελιχθεί ένα μοτίβο μέσα στην οικογένεια, όπου θα υπάρχει ένα παιδί ως «εξιλαστήριο θύμα» και σε αντιπαράθεση ένα «χρυσό παιδί». Ο λόγος που δημιουργείται αυτή η κατάσταση είναι γιατί το παιδί «εξιλαστήριο θύμα» με κάποιο τρόπο απειλεί το Εγώ και την εικόνα του ναρκισσιστή γονιού (παρόλο που μέσα του παραδόξως ο γονιός έχει περισσότερο ανάγκη συναισθηματικά αυτό το παιδί) ενώ το «χρυσό παιδί» επιβεβαιώνει τη δημόσια εικόνα και το Εγώ του (Durvasula, 2021).

Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ απόσταση που υπάρχει στη σχέση είναι κάτι που από το παιδί βιώνεται ως εγκατάλειψη. Δεν έχει σημασία η φυσική παρουσία του γονιού, αν το παιδί είναι καθαρό, ταϊσμένο, κλπ., αυτό που λείπει είναι ο συναισθηματικός δεσμός. Το παιδί έχει εγκαταλειφθεί εσωτερικά, συναισθηματικά και ψυχικά αλλά, πολλές φορές και κυριολεκτικά με το να αφεθεί σε κάποιο άλλο πρόσωπο (πχ. τον άλλο γονιό, παππούδες ή τρίτους). Ο τρόπος που ο ναρκισσιστής γονιός προσπαθεί να συνδεθεί με το παιδί είναι τις περισσότερες φορές μέσω του ελέγχου, που μπορεί να γίνει αρκετά ασφυκτικός. Ο λόγος που γίνεται αυτό είναι γιατί με αυτό τον τρόπο παρεμποδίζει το παιδί να γίνει ανεξάρτητο Έτσι, ενώ μπορεί θεωρητικά να του λέει ότι θέλει να ανεξαρτητοποιηθεί, πρακτικά οδηγεί την κατάσταση ώστε να μη συμβεί αυτό, υπονομεύοντας άλλες σχέσεις του παιδιού (φιλικές, ερωτικές, επαγγελματικές, θεραπευτικές) που μπορεί να το στηρίζουν και να το βοηθούν. Ο ναρκισσιστής γονιός έχει την τάση να καταλύει τα ΟΡΙΑ στη ζωή του παιδιού του, με αδιακρισία, εμπλεκόμενος στις σχέσεις και τις αποφάσεις του προσπαθώντας να τις ελέγξει. Η άλλη όψη αυτού του νομίσματος, ειδικά όταν βλέπει το παιδί του σαν μπελά ή εμπόδιο είναι η παραμέληση, η οποία υφίσταται ούτως ή άλλως στο ψυχικό επίπεδο. Επίσης είναι πολύ επικριτικός όταν το παιδί του γίνει γονιός, ειδικά αν ο τρόπος γονεϊκότητας που χρησιμοποιεί εκείνο είναι ενσυναισθητικός. 

Τέλος, καλύπτει περίτεχνα όλο αυτό το κενό του μπροστά στους άλλους με υπερβολική δραματοποίηση πολλές φορές, θέλοντας να δείξει και να υποστηρίξει την εικόνα του Εγώ του, ως σωστός και καλός γονιός και για να δικαιολογήσει κάποια αδιάψευστα κενά του, παίρνει ο ίδιος το ρόλο του θύματος, πράγμα που συνήθως πετυχαίνει και έχει ως αποτέλεσμα να κάνει το παιδί να νιώθει ακόμα πιο μπερδεμένο για την πραγματικότητα που βιώνει το ίδιο (Durvasula, 2021).

Κάποια από τα ψυχικά αποτυπώματα που κουβαλούν τα παιδιά αυτά ως ενήλικες σαν αποτέλεσμα αυτής της σχέσης είναι, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, άγχος, διατροφικές διαταραχές και αδυναμία να νιώσουν ότι αξίζουν. Πολύ συχνά λόγω των παραπάνω καταλήγουν με έναν σύντροφο με παρόμοιες κακοποιητικές συμπεριφορές απέναντι τους, καθώς επίσης μπορεί να χάνουν σημαντικές επαγγελματικές ευκαιρίες λόγω της χαμηλής αυτοεκτίμησης τους και να περνούν μεγάλες περιόδους θλίψης.

Το να απεμπλακεί ένα παιδί από μια τέτοια γονεϊκή σχέση έχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας, ακριβώς επειδή έχει χτιστεί ένα πυρηνικό μοτίβο όπου το παιδί νιώθει μια βαθιά ανάγκη, σχεδόν ψυχαναγκαστική, να φροντίσει το ναρκισσιστή γονιό. Το ίδιο προσπαθεί μονίμως να διορθώσει τη σχέση, αναλαμβάνοντας μονομερώς και άνισα, μια δυσανάλογη ευθύνη που συνήθως το αφήνει εξαντλημένο ενεργειακά και συναισθηματικά. Η αρχή της αλλαγής του βάρους αυτής της σχέσης προϋποθέτει το παιδί, ως ενήλικο πλέον, να μπορέσει να βάλει τον εαυτό του σε προτεραιότητα και να αρχίσει να αποστασιοποιείται από την τοξικότητα αυτής της σχέσης. Να δώσει την ευκαιρία και το χρόνο στον εαυτό του για θεραπεία όπου μέσα στα πλαίσια αυτής θα έχει τη δυνατότητα να επανεξετάσει τη δική του πορεία και κατεύθυνση, να δουλέψει την αυτό-φροντίδα και αυτό-αποδοχή ώστε να υπάρξει χώρος να συντελεστεί η ανάπτυξη του σύμφωνα με το δικό του ρυθμό και κατεύθυνση.

Βιβλιογραφία

Kring, A., Davison, G., Neale, J.  & Johnson, S. (2010). Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις Gutenberg

Durvasula, R. (2021). Ξέρεις ποιος είμαι εγώ; Αθήνα: Κάκτος

Fjelstad, M. & MacBride, J. (2020). Raising resilient children with a borderline or narcissistic parent. Rowman&Littlefield: London.

Wilkins, P. (2017). Person-center theory and "mental illness".  PCCS Books Ltd.